Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ

Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ
Revolutions of 1917–1923?
Վերից վար, ձախից աջ: Հարավային Ռուսաստանի Զինված ուժերը 1919 թվականին, 1918 թվականին ավստրո-գերմանական զորքերը կախաղան են բարձրացնում օկուպացված` Եկատերինոսլավի բանվորներին, Կարմիր բանակի հետևակայինները 1920 թվականին երթի ժամանակ, Լև Տրոցկին 1918 թվականին, 1-ին հեծելազորային բանակի տաչանկան։
Թվական 7 նոյեմբերի 1917 — 25 հոկտեմբերի 1922 (աննշան բախումներ մինչև 1923 թվական հուլիսի 1) Վայր նախկին Ռուսական կայսրության տարածք Արդյունք ԲԳԿՀ հաղթանակ, ԽՍՀՄ կազմավորում Տարածքային փոփոխություններ Լեհաստանի, Էստոնիայի, Լատվիայի, Լիտվայի, Ֆինլանդիայի անկախացում, Բեսարաբիայի բռնակցումը Ռումինիային, Բաթումի և Կարսի մարզերի փոխանցումը Թուրքիային։
Հակառակորդներ
Բոլշևիկներ`d\na   ՌԽՖՍՀ ՈւԽՍՀ Ուկրաինայի Ժողովրդական Խորհուրդների Հանրապետություն Դոնեցկի և Կրիվոյ Ռոգի ԽՀ Օդեսայի ԽՀ Տավրիդայի ԽՀ Դոնի ԽՀ Թուրքեստանի Ինքնավար ԽՍՀ Պովոլժիեի գերմանացիների ԻԽՍՀ Բելառուսական ԽՍՀ Լատվիական ԽՍՀ Հեռավորարևելյան Հանրապետություն ԱԽՖՍՀ Հայկական ԽՍՀ Վրացական ԽՍՀ Ադրբեջանական ԽՍՀ Բելառուսա-լիտվական ԽՍՀ Գալիցիայի ԽՍՀ Բուխարայի ԺԽՀ Խորեզմի ԺԽՀ և այլք ՌԽՖՍՀ դաշնակիցներ   Թուրքիա (1920-1922 թվականներ) ՖՍԱՀ ՊԽՍՀ ՏԺՀ ՄԺՀ Հունգարական Խորհրդային Հանրապետություն (1919) Բավարական Խորհրդային Հանրապետություն (1919) Կարմիր բասմաչներ Լեհաստանի ժամանակավոր հեղափոխական կոմիտե Կանաչ ապստամբներ (մինչև 1919 թվական) Ուկրաինայի ապստամբական բանակ (մինչև 1919 թվական)	Սպիտակ շարժում   Ռուսաստան Ռուսաստանի կամավորական բանակ Դոնի բանակ Կուբանի բանակ Կիևի մարզի բանակ Նովորոսիյսկի մարզի բանակ Թուրքեստանի բանակ Գործադիր գումարման կոմիտեի ժողովրդական բանակ Սիբիրի բանակ Արևմտյան բանակ Օրենբուրգի բանակ Ուրալի բանակ Արևմտյան կամավորական բանակ Սիբիրյան նավատորմ Հյուսիսային Սառուցյալ օվկիանոսի նավատորմ Սևծովյան նավատորմ Վրանգելի ռուսական բանակ Հարավարևելյան բանակ Գալիցյան բանակ և ուրիշներ Սպիտակ շարժման դաշնակիցներ   Ուկրաինա Դոնի համառուսական զորքեր (1919 թվականի փետրվարի 23-ից սկսած) Կուբանի Ժողովրդական Հանրապետություն (մինչև 1919 թվական) Անդրբայկալյան Կոզակների Հանրապետություն Օրենբուրգի կոզակներ Էսէռներ (մինչև 1918 թվականի նոյեմբերի 18) Չեխոսլովակյան կորպուս (1920 թվականի հունվարի 15) Մոնղոլիա (1921 մայիսից-օգոստոս) Պարսկաստան Ալաշ-Օրդա Բուխարայի ամիրայություն Խիվինի խանություն	«Երրորդ ուժ»`   ԷսԷռներ (1918 թվականի նոյեմբերի 18-ից հետո) Կանաչ ապստամբներ Կրոնշտադտցի ապստամբներ Ուկրաինայի ապստամբական բանակ (1919 թվականից հետո) Բասմաչներ և ուրիշներ	Անկախություն հռչակած պետություններ`   Լեհաստան Ֆինլանդիա Լատվիա Լիտվա Էստոնիա Բելառուսի Ժողովրդական Հանրապետություն Ուկրաինայի Ժողովրդական Հանրապետություն Արևմտաուկրաինական ԺՀ (1919 թվականի հունվարից) Կուբանի առաջին Ժողովրդական Հանրապետություն (20.02-29.04.1918) Կուբանի երկրորդ Ժողովրդական Հանրապետություն (1919 թվականի հոկտեմբերից) Ղրիմի ժողովրդական Հանրապետություն Հայաստան Վրաստանի Դեմոկրատական Հանրապետություն Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետություն   Թուրքեստանի Ինքնավար Մարզ Դոնի զորքեր (մինչև 1919 թվականի փետրվարի 23) Հյուսիսկարելյան Հանրապետություն Հյուսիսկովկասյան ամիրայություն և ուրիշներ Անտանտի ինտերվենցիան`   Բրիտանական կայսրություն Կանադա Բրիտանական Հնդկաստան Ֆրանսիա ԱՄՆ Իտալիա Հունաստան Ռումինիա Ճապոնիա Չինաստան Դանիացի կամավորներ Շվեդ կամավորներ Կենտրոնական ուժերի ինտերվենցիան`     Ավստրո-Հունգարական կայսրություն   Գերմանական կայսրություն   Օսմանյան կայսրություն Կենտրոնական ուժերի պրոտեկտորատի ներքո գտնվող պետություններ` Լեհական թագավորություն Երկրորդ Գետմանություն Լիտվայի թագավորություն Ֆինլանդիայի թագավորություն Լեռնային հանրապետություն Դոնի զորքեր (1918 թվականի մայիսի 18-ից)
Հրամանատարներ
Բելշևիկների կուսակցություն`   Վլադիմիր Լենին Յակով Սվերդլով † Միխայիլ Վլադիմիրսկի Միխայիլ Կալինին Լև Կամենև Բանվորա-գյուղացիական Կարմիր բանակ Լև Տրոցկի Յոախիմ Վացետիս Սերգեյ Կամենև Վասիլի Ալտֆատեր † Նիկոլայ Պոդվոյսկի Ֆյոդոր Ռասկոլնիկով Պավել Դիբենկո 1-ին հեծելազորային բանակ` Սեմյոն Բուդյոնի Ալեքսանդր Եգորով Կլիմենտ Վորոշիլով Իոսիֆ Ապանասենկո Գրիգորի Կուլիկ Ալեքսանդր Պարխոմենկո † Բորիս Դումենկո # † Կոնստանտին Տրունով † Սեմյոն Տիմոշենկո Իվան Տյուլենև Եֆիմ Շչադենկո 2-րդ հեծելազորային բանակ` Օկա Գորոդովիկով Ֆիլիպ Միրոնով # † Ալեքսանդր Բորչանինով Լատվիացի հրաձիգներ` Պյոտր Ստուչկա Յան Լացիս Արևելյան ճակատ` Հայկ Բժշկյանց Միխայիլ Մուրավյով # † Ալեքսանդր Սամոյլո Վլադիմիր Օլդերոգգե Միխայիլ Տուխաչևսկի Ռուդոլֆ Սիվերս † Սերգեյ Լազո # † Պավել Լեբեդև Վասիլի Չապաև † Իվան Կուտյակով Սերգեյ Մոժենինով ՀԱրավային ճակատ` Իոսիֆ Ստալին Միխայիլ Լևանդովսկի Վլադիմիր Ազին† Պավել Սիտին Պյոտր Սլավեն† Անդրեյ Սնեսարև Իոնա Յակիր Իվան Ֆեդկո Դմիտրի Ժլոբա Կովկասյան ճակատ` Ստեփան Շահումյան # † Սերգո Օրջոնիկիձե Գրիգոր Կորգանով # † Իվան Սոռոկին # † Ալեքսեյ Ավտոնոմով † Անատոլի Գեկկեր Միխայիլ Վելիկանով Ֆիլիպ Մախարաձե Նարիման Նարիմանով Հյուսիսային ճակատ` Դմիտրի Նադյոժնի Դմիտրի Պարսկի † Ուկրաինական ճակատ` Վլադիմիր Անտոնով-Օվսեենկո Նիկոլայ Շչորս † Իվան Դուբովոյ Ստանիսլավ Կոսիոր Գրիգորի Կոտովսկի Նիկոլայ Կրիվոռուչկո Անտոն Սլուցկի # † Բորիս Շապոշնիկով Միջինասիական ճակատ` Միխայիլ Ֆրունզե Վասիլի Շորին Ալիբի Ջանգիլդին Ամանգելդի Իմանով † Հեռավորարևելյան Հանրապետության բանակ` Իերոնիմ Ուբորևիչ Վասիլի Բլյուխեր Յակով Պոկուս Բոլշևիկների դաշնակիցները`   Քյազըմ Կարաբեքիր Ալի Աալտոնեն # † Էյրո Հաապալայնեն Ռահյա Էյնո Էյլորանտա Էվերտ Ադոլֆ Թայմի Կուլլերվո Մաններ Բույա-Բադըրղի Դամդինի Սուխե-Բատոր Դանզան Սոլիյն Խորլոգին Չոյբալսան	Սպիտակ շարժում:   1917 թվականի նոյեմբերից — 1918 թվականի նոյեմբեր Դոնի մարզ։ Ալեքսեյ Կալեդին † Անատոլի Նազարով # † Վասիլի Չերնեցով † Կամավորական բանակ` Լավր Կոռնիլով † Անտոն Դենիկին Միխայիլ Ալեքսեև † Սերգեյ Մարկով † Դմիտրի Միոնչիսկի † Միտրոֆան Նեվենցով † Վասիլի Սիմանովսկի † Ռուսական բանակի արևելյան ճակատ` Ալեքսանդր Կոլչակ # † Վասիլի Բոլդիրյով # † 1918 թվականի նոյեմբեր — 1920 թվականի մարտ Ռուսական բանակի արևելյան ճակատ Ալեքսանդր Կոլչակ (Ռուսաստանի գերագույն առաջնորդ) # † Պյոտր Վոլոգոդսկի Վիկտոր Պեպելյաև # † Միխայիլ Սմիրնով Գործադիր Գումարման անդամների կոմիտեի Ժողովրդական բանակ` Վլադիմիր Կապպել † Անդրեյ Բակիչ # † Սերգեյ Լյուպով Սիբիրյան բանակ` Ալեքսեյ Գրիշին-Ալմազով † Պավել Իվանով-Րինով Ալեքսեյ Մատկովսկի † Արևմտյան բանակ` Կոնստանտին Սախարով Ուրալի բանակ` Վլադիմիր Տոլստով Օրենբուրգի բանակ` Ալեքսանդր Դուտով † Իվան Ակուլինին Սիբիրյան նավատորմ` Սերգեյ Տիմիրյով Միխայիլ Բերենս Գեորգի Ստարկ Ռուսաստանի Հարավի ԶՈւ` Անտոն Դենիկին Կամավորական բանակ` Վլադիմիր Մայ-Մաևսկի † Նիկոլայ Տիմանովսկի † Իվան Ռոմանովսկի † Դոնի կոզակների զորքեր` Աֆրիկան Բոլգարևսկի Պյոտր Պոպով Կոնստանտին Մամոնտով † Կոնստանտին Սիչյով Կուբանի բանակ` Յակով Սլաշչև Անդրեյ Շկուրո Սերգեյ Ուլագայ Կովկասի բանակ` Վիկտոր Պոկրովսկի Յակով Յուզեֆովիչ Պավել Շատիլով Կիևի մարզի բանակ` Նիկոլայ Բրեդով Աբրահամ Դրագամիրով Վասիլի Ֆլուգ Կոնստանտին Պրիսովսկի Թուրքեստանի բանակ` Իպոլիտ Սավիցկի Բորիս Կազանովիչ Սևծովյան նավատորմ` Վասիլի Կանին Միխայիլ Սաբլին † (1919 թվականի նոյեմբերից) Գալիցյան բանակ` Միրոն Տարնաևսկի(1919 թվականի նոյեմբերի 6-ից) Օսիպ Միկիտա(1919 թվականի նոյեմբերի 6-ից) # † Հյուսիս-արևմտյան ճակատ` Ալեքսեդ Վանդամ Ֆյոդոր Կելլեր (1919 թվականի նոյեմբերից) # † Ալեքսանդր Ռոձյանկո Նիկոլայ Յուդենիչ Անատոլի Լիվեն Պյոտր Գլազենապ Հյուսիսային բանակ Եվգենի Միլլեր Վլադիմիր Մարշուևսկի Սառուցյալ օվկիանոսի նավատորմ` Լեոնիդ Իվանով Բորիս Վիլկիցկի Միջին Ասիա Կոնստանտին Օսիպով † 1920 թվականի մարտ — 1924 թվականի սեպտեմբեր Վրանգելի բանակ Պյոտր Վրանգել Ալեքսանդր Կրիվոշեյն Վլադիմիր Վիտկովսկի Ալեքսանդր Կուտեպով Պյոտր Մախրով Սևծովյան նավատորմ` Միխայիլ Կեդրով Ռուսական արևելյան բանակ Միխայիլ Սեմյոնով Հեռավորարևելյան բանակ` Նիկոլայ Լոխվիցկի Գրիգորի Վերժբիցկի Կոնստանտին Ակինտիևսկի Դմիտրի Սեմյոնով Վիկտորին Մոլչանով Ասիական դիվիզիա` Ռոման Ունգերն # † Բորիս Ռեզիխին † Սպիտակ շարժման դաշնակիցներ`   Չեխոսլովակյան կորպուս` Սերգեյ Վոյցեխովսկի Գայդա Ռադոլա Յան Սիռովի Ստանիսլավ Չեչեկ Վլադիմիր Շոկորով Բուխարայի ամիրայություն` Սեյիդ Ամին-խան # Խիվինի խանություն` Ասֆանդիյար-խան # † (մինչև 1918 թվական) Ջունայիդ-խան # (1918-ից սկսած)	«Երրորդ ուժ»`   ԷսԷռներ` Ալեքսանդր Կերենսկի Վլադիմիր Վոլսկի Նիկոլայ Ավկսենտյև Վիկտոր Չերնով Ֆյոդոր Ֆունտիկով Վլադիմիր Զենզինով Անդրեյ Արգունով Պյոտր Դերբեր Եվգենի Ռոգովսկի Բորիս Սավնիկով Բորիս Դոնսկոյ # † Ստեփան Պետրիչենկո Նեստոր Մախնո Ֆյոդոր Շչուս† Սեմյոն կարետնիկով # † Ատաման Գրիգորյև † Ատաման Զելյոնի † Պյոտր Տոկմակով † Ալեքսանդր Անտոնով † Էնվեր փաշա † Իբրահիմ-բեկ Մուեթդին-բեկ †	Անկախություն հռչակած պետություններ`   Յուզեֆ Պիլսուդսկի Լեհական բանակ` Յան Պադերևսկի Էդվարդ Ռիդձ-Սմիգլի Լյուցցիան Վելիգովսկի Լեոնարդ Սկերսկի Վլադիսլավ Սիկորսկի Կապույտ բանակ` Յուզեֆ Հալլեր Կարլ Մաներհայմ Օսկար Կալպակս Յանիս Բալոդիս Յոհան Լայդոներ Իվան Սերեդա Յազեպ Լյոսիկ Պյոտր Կրաչևսկի Ի. Ռադկևիչ Վացլավ Լաստովսկի Ալես Գարուն † Ֆրանց Կուշել Պավել Ժավրիդ Ստանիսլավ Բուլակ-Բալախովիչ Նոման Չելեբիջիխան # † Նոյ Ռամիշվիլի Նոյ Ժորդանիա Գեորգի Քվինթաձե Նիկոլայ Չխեիձե Գեորգի Մազնիաշվիլի Արամ Մանուկյան † Հովհաննես Քաջազնունի Անդրանիկ Օզանյան Դրաստամատ Կանայան Մովսես Սիլիկյան Մամեդ Էմին Ռասուլզադե Ֆաթալի Խան Խոյսկի † Նասիբ Յուսիֆբեյլի † Մամեդ Գաջինսկի Խոսրով-բեկ Սուլթանով Մուստաֆա Շոկայ ՌԽՖՍՀ-ՈՒԺՀ Առաջին պատերազմ (1917 թվականի դեկտեմբերից — 1918 թվականի ապրիլ) Նիկոլայ Պորշ Ա. Նեմոլովսկի Օ. Ժուկովսկի ՈՒԺՀ զորքեր` Պավել Սկոռոպադսկի Պյոտր Բոլբոչան Զուրաբ Նատիև Սիմոն Պետլյուրա Ուկրաինական նավատորմ` Միխայիլ Սաբլին Վլադիմիր Սավչենկո-Բելսկի Հեռավորարևելյան ուկրաինական զորքեր` Յուրի Գլուշկո-Մովա Բորիս Խրեշչատիցկի ՌԽՖՍՀ-ՈՒԺՀ Երկրորդ պատերազմ (1918 թվականի դեկտեմբերից — 1919 թվականի դեկտեմբեր) Սիմոն Պետլյուրա Ալեքսանդր Գրեկով Սերգեյ Դելվիգ Պյոտր Բոլբոչան # † Ուկրաինական նավատորմ` Սվյատոսլավ Շրամչենկո Հեռավորարևելյան ուկրաինական զորքեր` Դմիտրի Վիտովսկի † Միրոն Տարնաևսկի Օսիպ Միկիտա Անտոն Կրավս Պատերազմը վերսկսելու փորձեր (1919 թվականի դեկտեմբեր- 190-ականներ) Միխայիլ Օմելյանովիչ-Պավլենկո Իվան Օմելյանովիչ-Պավլենկո Միխայիլ Բալինցկի † Անտանտի ինտերվենցիան`   Մորիս Ժանեն Լուի Ֆրանշե դ'Էսպեր Էդմունդ Այրոնսայդ Վիլֆրեդ Մալլեսոն Ֆրեդերիկ Մարշման Բեյլի Լիոնել Դենսթերվիլ Ալֆրեդ Նոքս Վիլյամ Գրեյվս Կենտրոնական ուժերի ինտերվենցիան`   Գերման ֆոն Այխգորն † Ռոբերտ ֆոն Կոշ Ռյուդիգեր ֆոն դեր Գոլց Ֆրիդրիխ Կրեսս ֆոն Կրեսսենշտեյն Նուրի Քիլլիգիլ Կենտրոնական ուժերի պրոտեկտորատի ներքո գտնվող պետություններ` Պավել Սկորոպադսկի Ալեքսանդր Ռագոզա # † Ֆյոդոր Կելլեր Ալեքսանդր Դոլգոռուկով Զուրաբ Նատիև † Իգնատի Վասիլչենկո Կոնստանտին Պրիսովսկի Անդրեյ Պոկռովսկի Նիկոլայ Մաքսիմով Դոնի զորքեր` Պյոտր Կրասնով Պյոտր Պոպով Իվան Պոպով Կոնստանտին Մամոնտով Տապա Չերմոև
Կողմերի ուժեր
անհայտ	անհայտ	անհայտ	անհայտ
Ռազմական կորուստներ
անհայտ	անհայտ	անհայտ	անհայտ
Ընդհանուր կորուստներ
տես #Կորուստներ

Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ (1917—1922/1923)` նախկին Ռուսական կայսրության տարածքում 1917 թվականի Հոկտեմբերյան հեղափոխության արդյունքում բոլշևիկների իշխանության գալուն հետևած մի շարք ռազմական ընդհարումներ, տարատեսակ քաղաքական, էթնիկ, սոցիալական խմբերի և պետական կազմավորումների միջև։

Քաղաքացիական պատերազմը Ռուսաստանը խոցած հեղափոխական ճգնաժամի արգասիքն էր, որը սկսվել էր Ռուսաստանում 1905–1907 թվականների հեղափոխությամբ և խորացել՝ հանգեցնելով միապետության անկմանը, տնտեսության փլուզմանը, խոր սոցիալական, ազգային, քաղաքական և գաղափարական պառակտմանը և է՛լ ավելի խորացել Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում։ Պառակտման ապոգեյը հանդիսացել է ամբողջ երկրի մասշտաբով ծավալվող անողոք պատերազմը սովետական և հակաբոլշևիկյան իշանությունների միջև։

Տես նաև

• Կանաչ Ուկրաինա

Ծանոթագրություններ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ» հոդվածին։